Het Noordpoolgebied, het thuis van de ijsbeer

Hoe zat het ook alweer, kwamen ijsberen nou voor op de Noordpool of toch ook op de Zuidpool? Er is een leuk ezelsbruggetje om dat te onthouden. Het Noordpoolgebied wordt ook wel Arctis genoemd, een verwijzing naar de sterrenbeelden Grote Beer en Kleine Beer die zich nabij de noordelijke hemelpool bevinden, Arktos (άρκτος) is namelijk Grieks voor Beer. In het Noordpoolgebied zie je niet alleen de twee beren in de sterrenbeelden, maar ook de ijsbeer komt daar voor. Antarctica (Zuidpoolgebied) betekent: anti, of tegenovergestelde van de Arctis, dus geen Grote en Kleine Beer aan de hemel, en ook geen ijsberen!

Een ander belangrijk verschil tussen het Noord- en Zuidpoolgebied is dat het Zuidpoolgebied een continent is. Land omgeven door water, de Zuidelijke Oceaan genaamd. Het Noordpoolgebied is echter een oceaan (de Noordelijke IJszee) omgeven door land. Er liggen 6 landen rond de Noordelijke IJszee, namelijk Rusland, Noorwegen, Groenland (Denemarken), IJsland, Canada, en de Verenigde Staten (Alaska). Samen met Zweden en Finland behoren zij tot de Arctische landen – landen met grondgebied in de Noordpoolregio.

Het Noordpoolgebied is het thuis van de ijsbeer, die voorkomt in een aantal van de Noordpoollanden; Canada, Alaska, Groenland, Noorwegen en Rusland. Er zijn ongeveer 20.000 tot 25.000 ijsberen, verdeeld over 19 sub-populaties (zie kaart) die voornamelijk leven op het zee-ijs in het Noordpoolgebied. Het zee-ijs is zo belangrijk voor de dieren omdat ze dat gebruiken als platform om vanaf te jagen op hun favoriete prooi; de ringelrob. Verder leggen ze enorme afstanden af over het zee-ijs op zoek naar voedsel en partners in de paartijd. In het najaar komen vrouwtjes aan land om hun jongen te krijgen in een zelf gegraven sneeuwhol (je kunt meer lezen over het leven van de ijsbeer in de blog van Gert). Pas in het voorjaar komt ze weer tevoorschijn met haar kleintjes, waarna ze direct het zee-ijs weer op gaat op zoek naar voedsel.

Ogenschijnlijk is het zee-ijs een kale, witte vlakte zonder al te veel leven. Niets is echter minder waar, het zee-ijs is niet alleen belangrijk voor de ijsbeer, het vormt de basis van al het leven in het Noordpoolgebied. Aan de onderkant van het ijs groeien algen en kleine plantjes, het lijkt net een omgekeerde tuin. Van die plantjes eten krill, plankton en kleine visjes die op hun beurt een belangrijke voedselbron zijn voor grote vissen en walvissen. De grote vissen worden gegeten door zeevogels en zeehonden, die weer de favoriete hapjes zijn van poolvossen en ijsberen die bovenop het zee-ijs leven. Zo staat de hele voedselketen in verbinding met het zee-ijs (zie figuur). Naast al deze dieren leven er ook ongeveer 3,8 miljoen mensen in het gebied. Onder hen zo’n 380.000 leden van inheemse volken met traditionele culturen, zoals de Inuit (Eskimo’s) en de Samen (Lappen), die afhankelijk zijn van het zee-ijs en haar bewoners voor transport, jacht en visserij.

Er verandert veel in het thuis van de ijsbeer. Door klimaatverandering smelt het zee-ijs in de zomer in hoog tempo onder zijn poten vandaan. Het gemiddelde oppervlak van zee-ijs in het gebied (gemeten tussen 1979 en 2000) bedroeg in de zomer ongeveer 7 miljoen km2. Maar sinds 1995 neemt het ijs steeds sneller af. Het jaar 2012 was een echt recordjaar, een diepte record…. Er was aan het einde van de zomer nog maar 3,6 miljoen km2 zee-ijs over. Het oppervlak zee-ijs neemt per 10 jaar met ongeveer 13% af. Dit betekent dat als deze trend zich doorzet, de Noordpool al ergens tussen 2030 en 2050 voor het eerst een volledig ijs-vrije zomer zal kennen.. Het meest ironische aan het verhaal is dat het Noordpoolgebied zelf bijdraagt aan een versnelde afname van zee-ijs. Witte sneeuw en ijs reflecteren zonnestralen terug de atmosfeer in. Als het wit wegsmelt en er donkere aarde en zee voor in de plaats komen worden de zonnestralen niet meer weerkaatst en dragen zo bij aan verdere opwarming. Dat is de reden dat de temperatuur in het Noordpoolgebied 2 keer zo snel stijgt als elders op de wereld..

Gelukkig groeit het ijs in de winter wel weer aan, maar voor de mensen en dieren die leven in het gebied en afhankelijk zijn van het zee-ijs wordt het leven steeds moeilijker. IJsberen moeten zwemmend steeds grotere afstanden overbruggen op zoek naar zee-ijs om vanaf te kunnen jagen. Ook komen ze vaker vast te zitten aan land als ze niet terug het zee-ijs op kunnen. Aan land hebben ze grote moeite om voldoende voedsel te vinden. Ze zijn dan erg blij met een aangespoeld walviskarkas, maar dat is dan wel een gelukstreffer! Moeders met kleine beertjes die aan land vast komen te zitten omdat het zee-ijs in het voorjaar te snel is weggesmolten moeten maar geluk hebben een aangespoelde walvis karkas tegen te komen. Walrussen vangen valt ook niet mee omdat die in grote groepen leven en zich goed tegen ijsberen kunnen verdedigen. En het plunderen van vogelnesten (wat we steeds vaker zien gebeuren) biedt maar voor even soulaas. IJsberen in de zomer aan land lijden dan ook vaak een hongerig bestaan. Ze worden ook aangetrokken door afval en voedsel van mensen. Dit lijdt steeds vaker tot gevaarlijke confrontaties tussen mens en dier. Meer over conflicten tussen mensen en ijsberen kan je lezen in 1 van de volgende blogs!

Het veranderende klimaat heeft ook tot gevolg dat plant- en diersoorten soorten verder naar het noorden oprukken. Sommige soorten vissen en walvissen komen nu noordelijker voor dan vroeger.
Soorten, zoals de ijsbeer, die afhankelijk zijn van zee-ijs komen echter steeds verder in het nauw. De afname van het zee-ijs zal uiteindelijk een grote nieuwe oceaan opleveren en dat is slecht nieuws voor de diersoorten die juist zee-ijs nodig hebben om te overleven. De afname van het zee-ijs en verschuivingen in het voorkomen van soorten heeft allerlei economische ontwikkeling tot gevolg. Doordat er minder ijs is, wordt het gebied toegankelijk voor olie- en gas winning, commerciële visserij en biedt het nieuwe noordelijke transportroutes. Ook deze ontwikkelingen hebben grote gevolgen voor de bewoners van het Noordpoolgebied. Vervuiling en verstoring hebben grote impact.

De veranderingen in het Noordpoolgebied hebben niet alleen gevolgen voor de mensen en dieren die daar leven, maar voor iedereen op aarde. De veranderingen in hoeveelheid zee-ijs en temperatuur hebben effect op het wereldwijde klimaat en oceaanstromen.

Dit klinkt nu als een erg somber verhaal, wat het deels natuurlijk ook is. De afname van leefgebied zal in de toekomst grote gevolgen hebben voor het voortbestaan van de ijsbeer en andere soorten. Maar er zijn ook kansen. De Noordpoollanden zijn rijk en stabiel, en kunnen daardoor een belangrijke bijdrage leveren aan de bescherming van het gebied. Verder kunnen we er nu voor zorgen dat we met z’n allen de uitstoot van CO2 verminderen om veranderingen in het klimaat tegen te gaan. Dat zal niet voldoende zijn om dit belangrijke gebied veilig te stellen voor de toekomst. Daarom doet het WNF er samen met lokale bevolking, overheden, onderzoeksinstituten en andere natuurbeschermingsorganisaties er alles aan om additionele bedreigingen zoveel mogelijk te verminderen. We werken hard aan de ontwikkeling van netwerken van beschermde gebieden, voor nu maar ook voor de toekomst. Daarbij kijken we naar de plekken die in de toekomst van groot belang zullen zijn voor mens en dier. Een goed voorbeeld daarvan is de Last Ice Area. Een gebied dat het noorden van Canada en Groenland beslaat. Er wordt voorspeld dat in dit gebied in de toekomst nog lang zee-ijs aanwezig zal zijn in de zomer, en daardoor van belang is voor de mensen en dieren die er leven en afhankelijk zijn van zee-ijs. We werken aan een gezamenlijk beheersplan waardoor er voor alle bewoners van het gebied ruimte is om te overleven.

Al deze maatregelen moeten ervoor zorgen dat de bewoners van het Noordpoolgebied, inclusief de ijsbeer, de tijd en ruimte krijgen om zich op hun eigen manier en op hun eigen tempo aan te passen aan de grote veranderingen in hun thuis. Het is zeker nog niet te laat om te zorgen dat de Arctis ook in de toekomst niet alleen het gebied met de sterrenbeelden, maar ook met echte ijsberen zal zijn!